Thánh giáo kính mừng Phật Đản

[1] Thiện hữu thiện huờn (hoàn) 善有善還 lẽ chí công 至公: Việc lành thì có việc lành đáp trả lại, đây là luật rất công bằng của trời đất.

[2] Đồng nhan 僮顏: Vẻ mặt trẻ nhỏ. Đồng nhan nhớ cảnh sương pha tóc: Đang khi còn trẻ hãy nhớ nghĩ tới lúc tuổi già tóc bạc.

[3] Tử đệ 子弟 (đệ tử 弟子) : Kẻ học trò, người học đạo, tín đồ (disciples). Bụi hồng (hồng trần 紅塵), ám chỉ cõi thế gian, cõi người ta (the world, human society).

[4] Chư Thiên mạng (mệnh) 諸天命: Các bậc hướng đạo đang nhận lãnh sứ mạng của Trời giao phó là thế Thiên hành hóa 替天行化 (thay Trời hành đạo để giáo hóa dân chúng tu hành)..

[5] Chư liệt vị (諸)列位: Các ngài, các vị.

[6] Lâm 臨: Tới, đến (to arrive), cách nói tôn kính. Lâm đàn 臨壇 (đến với đàn cơ, giáng đàn, giáng cơ).

[7] Đảo Bồng: Bồng Đảo 蓬島, cũng gọi non Bồng, núi Bồng Lai 蓬萊, Bồng Doanh 蓬瀛; ngầm chỉ cõi Tiên.

[8] Chư Thiên sắc 諸天色: Các vị Thiên ân chức sắc.

[9] Lâm cơ 臨乩: Cũng như lâm đàn 臨壇 (đến với đàn cơ, giáng đàn, giáng cơ).

[10] Càn khôn 乾坤: Trời đất, vũ trụ (the universe, heaven and earth).

[11] Nam bang 南邦: Nước Nam.

[12] Chuyển thế 轉世: Xoay đổi cõi đời (to transform the world).

[13] Lâm phàm 臨凡: Tới cõi trần gian, cách nói tôn kính.

[14] Máy Tạo: Máy Trời, Thiên cơ.

[15] Tuần huờn (hoàn) 循環: Xoay vần theo chu kỳ (to circulate cyclically).

[16] Quang âm 光陰: Thời gian (time).

[17] Tiễn 箭: Mũi tên (arrow). Ly cung 離弓: Rời khỏi dây cung. Ý trọn câu: Thời gian qua mau vùn vụt như mũi tên bắn ra khỏi dây cung.

[18] Chín trùng: Cửu trùng 九重, chín bậc; tiếng chỉ Thượng Đế.

[19] Nhơn quần 人群: Loài người (mankind), cùng nghĩa nhân sinh (nhơn sanh) 人生.

[20] Tạo đoan 造端: Khởi đầu, tạo ra.

[21] Nhơn) luân 人倫: Các mối quan hệ đạo đức (ethical relations). Luân 倫 là các mối quan hệ giữa người với người (human relations).

[22] Nguyên nhân 原人: Những chơn linh từ cõi thượng giới, xưa kia nhận lãnh sứ mạng xuống thế gian độ đời; khác với hóa nhân 化人 là những ai từ kim thạch, thảo mộc, cầm thú tiến hóa lên làm người.

[23] Xây vần: Xoay vần.

[24] Lại qua: Tới lui, trở về và ra đi (như oát triền 斡輾).

[25] Dục tâm 欲心: Lòng ham muốn. Không dục tâm, không ngõ tử sanh: Không có lòng ham muốn thì thoát khỏi luân hồi.

[26] Vị danh 位名: Địa vị cao và danh vọng, tên tuổi (high rank and fame).

[27] Oan nghiệp 冤業: Hậu quả xấu kiếp này phải gánh chịu để đền trả tội ác đã gây tạo trong kiếp trước.

[28] Đoài 兌: Phương Tây (west).

[29] Ngao du 遨遊: Dạo chơi (to roam, to travel).

^[30] Trần tù 塵囚 bốn vách: Bốn vách nhà tù thế gian. Bốn vách (tứ đổ) hay tứ đổ tường 四堵牆(墻) là bốn thứ tửu, sắc, tài, khí 酒色財氣 (rượu, sắc dục, tiền bạc, và ma túy); chúng trói buộc con người vào chỗ say đắm, mê mệt; chúng giam hãm con người, khiến con người mất tự do, giống như bị nhốt trong bốn vách nhà tù (đổ và tường đều có nghĩa là vách tường).

[31] Khó thăm: Khó thăm dò, khó dò xét (thăm do chữ thám 探: to explore).

[32] Minh tâm kiến tánh 明心見性: Sáng lòng (không còn bị dục vọng che lấp) thì thấy được bổn tánh, tức là đắc đạo, thành Phật thành Tiên.

[33] Mê đồ 迷途: Con đường mê muội, sai lầm, cũng như mê lộ 迷路 (the path of error).

[34] Cơ quan 機關: Bộ phận chức năng chủ yếu trong thân thể (organ), như mắt là cơ quan để nhìn, tai là cơ quan để nghe…

[35] Đại thiên địa 大天地: Vũ trụ lớn (macrocosmos).

[36] Tiểu thiên địa 小天地: Vũ trụ nhỏ (microcosmos), ngầm chỉ thân xác con người.

[37] Gươm trí huệ (huệ kiếm 慧劍): Con người muốn khỏi đau khổ, phiền não phải dùng trí huệ suy xét các nguyên nhân tạo ra não phiền, đau khổ và rồi cương quyết cắt đứt mọi sự ràng buộc, mọi mối liên hệ với chúng. Do đó, trí huệ được ví như thanh gươm sắc bén.

[38] Óc binh thơ (thư) 兵書: Tài cầm binh. Ở đây nên hiểu theo nghĩa rộng là tài cai trị đất nước, bảo vệ dân chúng.

[39] Phú (phúc) 覆: Che chở (to protect). Phân phú 分覆: Chia ra mà gìn giữ, bảo vệ, che chở.

[40] Cang (cương) kỷ: Kỷ cương 紀綱, phép tắc, luật lệ, kỷ luật.

[41] Tinh thần, vật chất tương đồng: Cũng như tâm vật bình hành 心物平行, không thiên lệch về bên tâm linh hay bên vật chất; không duy tâm cũng không duy vật.

[42] Âu ca 謳歌: Hát mừng thanh bình.

[43] Ngũ sắc tường quang 五色祥光: Hào quang năm màu mang theo điển lành của Tiên Phật.

[44] Nam Thiệm Bộ Châu 南贍部洲: Theo Phật Giáo, là một trong bốn châu lớn, cũng gọi cõi Diêm Phù Đề, tức là cõi địa cầu. Ba châu khác là Bắc Câu Lư Châu, Tây Ngưu Hóa Châu, và Đông Thắng Thần Châu.

[45] Tế nhân 濟人: Cứu giúp người.

[46] Khách trần: Thế gian là cõi tạm, như quán trọ; con người sống hết một đời rồi phải ra đi, nên người đời như khách trọ.

[47] Cơ huyền: Cơ bút huyền diệu, nhiệm mầu.

[48] Điên đảo kham ta hồ thế sự 顚倒堪嗟乎世事: Ôi, việc đời chịu nhiều điên đảo!

[49] Khôn phân: Không thể phân biệt được.

[50] Phong trần 風塵: Gió bụi; ngầm chỉ cảnh đời loạn lạc, hay cuộc đời gian nan khổ cực, phiêu bạt (nay đây mai đó).

^[51] Vị tằng hữu nhơn (nhân) duyên đắc pháp 未曾有因緣得法: Chưa từng có nhân tốt duyên lành để thọ nhận được đạo pháp.

[52] Nam Nhạc Hoài Nhượng 南嶽懷讓 (677-744): Sư họ Đỗ, quê ở Kim Châu, xuất gia năm mười lăm tuổi, chuyên về giới luật. Không hài lòng với kết quả tu học hữu vi, sư tự nhủ: “Người xuất gia phải học pháp vô vi, trên trời dưới đất chẳng có gì hơn được.” Theo lời khuyên của nhiều đạo hữu, sư tìm đến Tào Khê yết kiến Lục Tổ Huệ Năng. Sau tám năm được Lục Tổ truyền tâm ấn, nhưng sư tiếp tục ở lại hầu Lục Tổ thêm mười lăm năm nữa mới rời Tào Khê ra đi truyền pháp. Sư trở thành một vị tổ thiền lừng danh đời Đường (Trung Quốc).

[53] Nhứt thiết chư pháp 一切諸法: Tất cả các pháp

Giai tùng tâm sanh 皆從心生: Đều sinh từ tâm

Tâm vô sở sanh (sinh) 心無所生: Tâm không chỗ sanh

Pháp vô sở trụ 法無所住: Pháp không chỗ bám

Nhược đạt tâm địa 若達心地: Nếu đạt đất tâm [trạng thái của tâm không có chỗ sinh]

Sở trụ vô ngại 所住無碍: Chỗ bám chẳng ngại [trở ngại].

Ghi chú: Trong thánh giáo này, Đức Thế Tôn không nhắc hai câu kết thúc bài kệ của Tổ Sư Nam Nhạc. Hai câu ấy như sau:

Phi ngộ thượng căn 非遇上根: Không gặp đại căn

Thận vật khinh hứa 慎勿輕許: Chớ hứa dể duôi [đạo pháp bất khinh truyền].

^[54] Khổ hải 苦海: Biển khổ (the ocean of suffering), ám chỉ cõi đời (the world).

^[55] Bồ đề đạo quả 菩提道果: Quả vị chánh giác của Phật.

^[56] Kiến như lai 生見如來: Thấy được Phật tánh, chơn tánh, Thượng Đế tánh. (Tánh này ở Phật Thánh không thêm, ở phàm phu không bớt, nên gọi là như lai.)

^[57] Linh Đài 靈台 trong câu này ngầm chỉ Linh Sơn, chứ không phải đỉnh đầu (nê hoàn cung). Xem chú thích (12) bên dưới.

^[58] Thứu Lãnh: Núi Linh Thứu 靈鷲 (thường gọi là Linh Sơn 靈山) ở đông bắc thành Vương Xá 王舍 nước Ma Kiệt Đà 摩竭陀, chỗ Phật Thích Ca giảng kinh Pháp Hoa.